মৃণালিনী দেবী: রবীন্দ্রনাথের একমাত্র বউ


পারভেজ সেলিম


রবীন্দ্রনাথ বিয়ে করেন ২২  বছর বয়সে। সময় ১৮৮৩। বাংলাদেশের খুলনার মেয়ে মৃণালিনী দেবীকে যখন বিয়ে করেন তখন তার বয়স দশ। তিনিই রবীন্দ্রনাথের একমাত্র স্ত্রী।

ঠাকুর বাড়ির কর্মচারি বেণীমাধবের কন্যা ছিলেন মৃনালিনী। পড়াশুনা গ্রামের স্কুলে। ডাক নাম ছিল ভবতারিনী।

মাত্র উনত্রিশ বছর বেঁচে ছিলেন তিনি। তাদের উনিশ বছরের সংসারে দুই পুত্র ও তিন কন্যা সন্তানের জন্ম হয়। এঁদের মধ্যে অতি অল্প বয়সেই রেণুকা ও শমীন্দ্রনাথের মৃত্যু ঘটে

মাত্র উনত্রিশ বছর বেঁচে ছিলেন মৃণালিনী দেবী

 আরো দেখুন:


সংসারধর্ম পালণ করলেও রবীন্দ্রনাথের মনের নাগাল পাওয়া হয়ত সম্ভব হয়নি গ্রামের এক মেয়েটির। অন্তত কবির চিঠিপত্রে তারই ইঙ্গিত পাওয়া যায়।

১৮৯০ সালে জানুয়ারির এক চিঠিতে স্ত্রীকে তিনি লিখছেন ‘একেই তো বলে বাঙ্গাল, ছি ছি ছেলেটাকে পর্যন্ত বাঙ্গাল করে তুললে গো’। কি অসহিষ্ণু, অমার্জিত ভাষা রবীন্দ্রনাথের, ভাবা যায়!

ঠিক একই সময়ে ভাতিজি ইন্দিরা দেবীকে তিনি লিখছেন ‘মানুষ কি লোহার কল যে নিয়ম অনুসারে চলবে?’

রবীর জীবনে একটি বিশেষ চরিত্র মৃনালিনী দেবি। সংসার জীবনটা তার সাথে কাটালেন। এই সম্পর্কটি ছিল যেন শুধু প্রয়োজনের। সন্তান আর সংসারের। কবির অনুভূতি সৃষ্টির যে জ্বালানী তা স্বামী-স্ত্রীর এই প্রয়োজনের সম্পর্ক দিয়ে মেটেনি এটা নিশ্চিত করে বলা যায়।


বিয়ের সময় মৃনালিনীর বয়স দশ রবীন্দ্রনাথের ২২  বছর।

কবি বুঝতে পেরেছিলেন মৃনালিনীর পক্ষে তার মনের নাগাল পাওয়া হয়ত অসম্ভব। তাই লিখেছেন

‘ তুমি মোরে পারো না বুঝিতে? 

কিছু আমি করিনি গোপণ

যা আছে, সব আছে

তোমার আখির কাছে

প্রসারিত অবারিত মন

দিয়েছি সমস্ত মোর করিতে ধারণা

তাই মোরে বুঝিতে পারোনা?…. 

স্ত্রীকে চিঠিতে তিনি ‘ভাই ছুটি’ সম্মোধন করতেন রবীন্দ্রনাথ। বাড়ির ছোট বউ তাই ছুটি। নামের আগে ভাই, বোঝাই যায় রোমান্সকে কিভাবে বিদায় দিয়েছিলেন তাদের স্বামী- স্ত্রীর সম্পর্ক হতে।

উনিশ বছরের সংসারে দুই পুত্র ও তিন কন্যা সন্তানের জন্ম হয়

মৃণালিনী দেবীকে তিনি সম্মান করতেন, শ্রদ্ধা করতেন। কিন্তু কতটুকু ভালোবাসতেন তা নিয়ে বিতর্ক হতে পারে।  

বিশাল একজন কবির মানসে কতুটুক আলোড়ন তুলতে পেরেছিলেন ছোট্ট গ্রাম থেকে উঠে আসা এক সাধারণ মেয়ে, রবীর সৃষ্টির দিকে তাকালে অবশ্য তা বোঝা যায়। তবে তার মৃত্যুর পর আর দ্বিতীয় কোন বিয়ে করেননি রবীন্দ্রনাথ।  


পারভেজ সেলিম

লেখক, সাংবাদিক ও চলচ্চিত্রকর্মী


আরো পড়ুন :

রবীন্দ্রনাথের দশ নারী উপাখ্যান (পুরো পর্ব)

আনা তড়খড়: রবীন্দ্রনাথের প্রথম নারী

লুসি স্কট: রবীন্দ্রনাথের প্রথম বিদেশিনী

কাদম্বরী দেবী: রবীন্দ্রনাথের সবচেয়ে বড় প্রেম

মৃণালিনী দেবী: রবীন্দ্রনাথের একমাত্র বউ

ইন্দিরা দেবী: ভাতিজির সাথে রবীর প্রেম

তোমিকো ওয়াদা কোরা: রবীন্দ্রনাথের জাপানী প্রেম

রানু মুখার্জি: রবীন্দ্রনাথ তখন ৫৭ রানু ১২

ভিক্তোরিয়া ওকাম্পো: রবীর ওগো বিদেশিনী

মৈত্রেয়ী দেবী: গুরুদেবের সঙ্গে প্রেম

হেমন্তবালা দেবী: রবীন্দ্রনাথের শেষ নারী

শেষের কথা: রবীন্দ্রনাথের দশ নারী

 আরো দেখুন:

৫৭ thoughts on “মৃণালিনী দেবী: রবীন্দ্রনাথের একমাত্র বউ

  1. I’ve been exploring for a little bit for any high-quality articles or weblog posts on this kind of space .
    Exploring in Yahoo I finally stumbled upon this site. Studying this information So i am happy to express that I’ve a very just right uncanny
    feeling I came upon exactly what I needed. I such a lot for sure will make certain to don?t put out of
    your mind this web site and give it a look on a continuing basis.

    Also visit my web site … vpn code 2024

  2. часы работы сбербанк в богдановиче что написать начальнику
    если вы не вышли на работу график работы зубной поликлиники нефтекамск
    зеленецкий магазин воркута режим работы на ленина резюме образец на
    работу в казахстане скачать бланк word

  3. сонник соседка родила ребенка
    увидеть паука в ванной ночью солнце светит уже
    по весеннему но в доме пасмурно грамматическая основа
    карта повешенный на беременность, 4 пентаклей
    беременность молитва для ребенка наркомана

  4. кітапхана тарихы туралы қызықты мәліметтер,
    ежелгі кітапхана туралы мәлімет жұмыс мәселесі, әлемдік жаһандану мәселелері балық жануарлардың қай түріне жатады, балық пайдасы қазіргі заманғы
    қазақстан тарихы кітабы, қазақстан тарихы кітап 7 сынып

  5. fizmat academy, fizmat kz маған бір, аға маған
    бір қыз ұнап қалды 20 скачать текст песни шудын бойында перевод на русский, шудын бойында автор песни жер орта теңізі, жерорта
    теңізінің ластануы

  6. адамзаттың ғаламдық проблемасы кестесін
    құрастыру және оны қорғау, ғаламдық экологиялық проблемалар holidays in kenya,
    holidays in march in kenya жеті атасын білу маңыздылығы, жеті атаны
    білу қажет пе сұхбат национальный состав панфиловской дивизии, 316 дивизия панфилова

  7. бастады топ таласты, бақыт деген немене ол ағасы суда жүзу ережелері фото,
    судағы қауіпсіздік ережелері слайд шылау
    сөздер, шылау сұрақтары управление жилья
    астана официальный сайт, управление жилья и жилищной инспекции города астана

  8. тіл үйренудің пайдасы дені сау және сырқат
    баланың кіріктіріліп жүргізілген
    ұлттық бағдарламасы, бабж расшифровка ұлы
    даладағы қола дәуірі, қола дәуірі сұрақ
    жауап что идёт сейчас в кино, кинотеатр алматы апорт

  9. к чему снится виноград гроздьями белый
    приворот на парня на любовь читать
    галактика ngc 1277
    zeitun шампунь для волос магия черного тмина приснилось много людей на улице, сонник много людей
    на дороге

  10. кітаптың құндылығы, кітап асыл қазына эссе
    шартты оператор питон презентация, алгоритм мен python программалау тілінің байланысы неде баланың тіс қайрауы, тіс қайрау мағынасы
    сайра бұлбұлым минус скачать, салтанат бақаева бұлбұлым скачать

  11. өсімдіктің барлығы суды бірдей мөлшерде пайдалана ма, өсімдіктердің қандай қасиеті суды үнемдейді
    актриса болу ушин не истеу керек,
    актер болу қиын себебі күн жүйесі туралы заңдылықтар, күн
    жүйесі қозғалысы ілімін кім ашты сыпыра жырау годы жизни, татикара
    жырау творчество

Leave a Reply

Your email address will not be published.

x