কাদম্বরী দেবী: রবীন্দ্রনাথের সবচেয়ে বড় প্রেম


 পারভেজ সেলিম


১৮৮২ সাল। রবীন্দ্রনাথ ফিরেছেন বিলেত থেকে। দেড় বছর আগে রবী যে ছোট বৌঠানকে ছেড়ে গিয়েছিলেন বিদেশ সেই বৌঠান আর এখনকার বৌঠান যেন এক নয়। এ যেন নতুুন এক মানুুষের সাথে দেখা হলো কবির।

এটাই রবীর জীবনের সবচেয়ে বড় প্রেমের সাথে পরিচয়। অনুভূতি ভাগাভাগি করা জীবনের প্রথম বন্ধু। যাকে রবি বলতেন ‘জীবনের ধ্রুবতারা’ যা সবসময় জ্বলে।

বিলেত থেকে জোড়াসাঁকোর বাড়িতে ফিরেছেন রবীন্দ্রনাথ। দেড় বছর ধরে তার অপেক্ষায় আছে তার নতুন বৌঠান। যার নাম কাদম্বরি দেবী। 

কাদম্বরী যখন এই বাড়িতে আসেন তখন তার বয়স নয় বছর আর রবীন্দ্রনাথের সাত। দুজনে হয়ে উঠেছিলেন দুজনের খেলার সাথী।

পতী জ্যোতিরিন্দ্রনাথ তার থেকে দশ বছরের বড়। স্বামীর সাথে কাদম্বরীর যেন সম্ভ্রম এবং শ্রদ্ধার সম্পর্ক।

ছেলেবেলার খেলার সাথী ছিলেন দুজন। দুজনে প্রায় সমান বয়সী। নতুন বউ এর সবচেয়ে প্রিয় মানুষ দেবর রবীন্দ্রনাথ। ঠাকুর পরিবারে রবীই হয়ে ওঠেছিলেন সুখ দুখের সঙ্গী। 

কাদম্বরী দেবী; Image Source: telegraphindia.com

এরপর রবীর বিলেত যাত্রা। হঠাৎ যেন এক বিরহ যন্ত্রণা শুরু।

দেড় বছর পর বিলেত থেকে ফিরে নতুন এক বৌঠানের সাথে দেখা হয়ে গেল রবীর।

এই সময়টুকুতে যত অনুভূতি, বেদনা আর ভালোবাসার আদান প্রদান হয়েছে, পরবর্তী জীবনে আর কারো সাথে এমন অনুভূতির তীব্র প্রকাশ হয়নি কবির। অন্তত তার সৃষ্টির দিকে তাকালে তাই দেখা যায়। 

দুজনের মান অভিমান আর ভালোবাসা ছিল চূড়ান্ত। রবীন্দ্রনাথের জীবনের সবচেয়ে বড় প্রেমের নাম কাদম্বরী দেবী।

কারো কারো মতে কাদম্বরীই রবীন্দ্রনাথের প্রথম ও শেষ নারী যার মায়াবী আচ্ছন্নতা থেকে সারাজীবনই বেরিয়ে আসতে পারেননি রবীন্দ্রনাথ ।

জ্যোতিরিন্দ্রনাথ ঠাকুর পাশে ডানে স্ত্রী কাদম্বরী দেবী; Image Source: tsemrinpoche.com

 কবি লিখছেন..

‘দোসর আমার দোসর ওগো, কোথা থেকে

কোন শিশুকাল হতে আমায় গেলে ডেকে।

তাই তো আমি চিরজীবন একলা থাকি-

সকল বাধন টুটলো আমার একটি কেবল রইলো বাকি-

সেই তো তোমার ডাকার বাধন অলস ডোরে

দিনে দিনে বাধল মোরে ।…

বিলেত থেকে যখন ফেরে রবী তখন একুশ আর কাদম্বরী তেইশ।

রবী বুঝতে পারলেন তার বৌঠান এখন আরো বেশি নি:সঙ্গ। সেই নি:সঙ্গ মনের গভীরে প্রবেশের অধিকার যেন স্বামী জোতিরিন্দ্রনাথেরও নাই। কাদম্বরীর মনে সন্দেহ রইলো না রবিই তার মনের মানুষ।

রবীন্দ্রনাথের ‘নষ্ট নীড়’ ছোট গল্পের চারুলতা যেন কাদম্বরী’র-ই প্রতিচ্ছবি।

কাদম্বরীই প্রথম ও শেষ নারী যার মায়াবী আচ্ছন্নতা থেকে সারাজীবনই বেরিয়ে আসতে পারেননি রবীন্দ্রনাথ ।

রবী সবচেয়ে বেশি বই উৎসর্গ করেছিলেন কাদম্বরীকেই।

ভগ্নহৃদয় কবিতায় তিনি লিখছেন …

‘তোমারেই করিয়াছি জীবনের ধ্রুবতারা

এ সমুদ্রে আর কভু হবো নাকো পথ হারা’

তাদের এই সম্পর্ক স্বামী জোতিন্দ্রনাথ কিভাবে দেখতেন?  এর উত্তর রবীন্দ্রনাথ নিজেই দিয়েছেন।

‘আমি যে তোমায় জানি সে তো কেউ জানেনা

তুমি মোর পানে চাও সে তো কেউ মানে না

মোর মুখে পেলে তোমার আভাস

কতজনে করে পরিহাস

পাছে সে না পারে সহিতে

নানা ছলে তাই ডাকি যে তোমায়

কেহ কিছু নারে কহিতে।

১৮৮৩ সালে ৯ ডিসেম্বর রবীন্দ্রনাথের বিয়ে হয় বাংলাদেশের মেয়ে মৃনালীনি দেবীর সাথে।

রবীর বিবাহের পরই যেন খুব দ্রুত বদলে যাচ্ছিল দুজনের সম্পর্ক। কাদম্বরী শুনতে পাচ্ছিলেন ‘হেতা হতে যাও পুরাতন হেথা নতুনের খেলা শুরু হইয়াছে…”  এমন বানীর প্রতিধ্বনি । 

বিয়ের সাড়ে চার মাস পর একদিন ঘরের দরজা বন্ধ করে আফিম খেয়ে আত্নহত্যা করেন কাদম্বরি দেবী। 

রবীকে হারানো অভিমান থেকে এই আত্নহত্যা বলেই ধরে নেন অনেকে।

রবীর জীবনে নতুন কারো আগমনকে  হয়ত সহজভাবে গ্রহণ করতে পারেননি বৌঠান। তাই একা একা প্রস্থান করেছেন চিরজীবনের জন্য।

ঠাকুর পরিবারের মান সম্মান যাতে কোনভাবেই নষ্ট না হয় সেজন্য কোন পুলিশ কেস পর্যন্ত করতে দেয়া হয়নি কাদম্বরীর মৃত্যুর পর।

অকাতরে চলে যায় একটি জীবন, যখন রবীর জীবনে আসে নতুন নারী। একমাত্র বউ। মৃনালিনী দেবী।

চলে গেছে ‘পুরাতন’ কাদম্বরী, এসেছে ‘নতুন’ মৃনালিনী।


পারভেজ সেলিম

লেখক, সাংবাদিক ও চলচ্চিত্রকর্মী


আরো পড়ুন :

রবীন্দ্রনাথের দশ নারী উপাখ্যান (পুরো পর্ব)

আনা তড়খড়: রবীন্দ্রনাথের প্রথম নারী

লুসি স্কট: রবীন্দ্রনাথের প্রথম বিদেশিনী

কাদম্বরী দেবী: রবীন্দ্রনাথের সবচেয়ে বড় প্রেম

মৃণালিনী দেবী: রবীন্দ্রনাথের একমাত্র বউ

ইন্দিরা দেবী: ভাতিজির সাথে রবীর প্রেম

তোমিকো ওয়াদা কোরা: রবীন্দ্রনাথের জাপানী প্রেম

রানু মুখার্জি: রবীন্দ্রনাথ তখন ৫৭ রানু ১২

ভিক্তোরিয়া ওকাম্পো: রবীর ওগো বিদেশিনী

মৈত্রেয়ী দেবী: গুরুদেবের সঙ্গে প্রেম

হেমন্তবালা দেবী: রবীন্দ্রনাথের শেষ নারী

শেষের কথা: রবীন্দ্রনাথের দশ নারী

৩৫৬ thoughts on “কাদম্বরী দেবী: রবীন্দ্রনাথের সবচেয়ে বড় প্রেম

  1. венера тригон юпитер в соляре 4 января знак
    зодиака женщина, 4 января знак зодиака мужчина совместимость к чему снятся новые штаны как правильно сжечь лавровый лист что значит если
    приснилось кольцо с камнем

  2. An outstanding share! I have just forwarded this onto a friend who had been conducting a little research on this. And he actually bought me lunch simply because I stumbled upon it for him… lol. So allow me to reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending time to talk about this issue here on your blog.

  3. May I simply say what a relief to find somebody that truly knows what they are talking about on the web. You actually know how to bring a problem to light and make it important. More people need to read this and understand this side of your story. I was surprised that you aren’t more popular because you surely have the gift.

  4. The next time I read a blog, I hope that it does not fail me as much as this particular one. I mean, I know it was my choice to read through, however I genuinely thought you would have something interesting to talk about. All I hear is a bunch of complaining about something that you could fix if you were not too busy looking for attention.

  5. May I simply say what a comfort to discover an individual who genuinely understands what they are discussing on the internet. You certainly understand how to bring an issue to light and make it important. More and more people must look at this and understand this side of the story. I was surprised that you are not more popular given that you most certainly have the gift.

  6. кеңестік лагерь, кеңгір көтерілісі кімдер қатысты кызылорда тойхана,
    аренда асхана кызылорда благодарность врачу в стихах, слова благодарности на казахском языке маркетинг
    қызметтері, маркетинг қағидалары

  7. как узнать 16 значный номер карты жусан банк, как снять деньги по коду жусан банк
    снежный барс в казахстане,
    снежный барс символ казахстана
    диалог сұрақтар қолдану, екі адам арасындағы диалог баланы жасанды тамақтандыру, жасанды
    тамақтандыру презентация

  8. элемент пола кнауф, кнауф магазин строительных материалов
    топырақтың заттық құрамы, топырақ түзуші
    факторлар салқындату және майлау жүйесі, майлау жүйесі слайд признаки холодного оружия
    рк, какой нож можно носить с собой в казахстане

  9. маршрутизатор простыми словами, brain4net инфляция және жұмыссыздық, жылжымалы инфляция арабия түбегі, арабия туралы
    қызықты мәліметтер отбасы банк 50 50 бағдарламасы,
    отбасы банк бағдарламасы

  10. {Tôi đã háo hức khám phá trang web này. Tôi cần cảm ơn bạn {vì đã|dành thời gian cho|chỉ vì điều này|vì điều này|cho bài đọc tuyệt vời này!! Tôi chắc chắn đánh giá cao từng một chút nó và tôi cũng đã đánh dấu để xem điều mới trên blog của bạn.|Tôi có thể chỉ nói rằng thật nhẹ nhõm để tìm thấy một người mà thực sự biết họ là gì thảo luận trên mạng. Bạn chắc chắn hiểu cách đưa một rắc rối ra ánh sáng và làm cho nó trở nên quan trọng. Nhiều người hơn nữa cần xem điều này và hiểu khía cạnh này của. Tôi đã ngạc nhiên bạn không nổi tiếng hơn cho rằng bạn chắc chắn sở hữu món quà.|Rất tốt bài đăng. Tôi chắc chắn đánh giá cao trang web này. Tiếp tục làm tốt!|Thật gần như không thể tìm thấy những người có hiểu biết sâu rộng về điều này, tuy nhiên, bạn có vẻ bạn biết mình đang nói gì! Cảm ơn|Bạn nên tham gia một cuộc thi dành cho một trang web trên mạng tốt nhất. Tôi sẽ Rất khuyến nghị trang web này!|Một cuộc thảo luận thú vị chắc chắn đáng giá bình luận. Tôi nghĩ rằng bạn cần viết thêm về chủ đề này, nó có thể không là một điều cấm kỵ chủ đề nhưng thường xuyên mọi người không nói về những chủ đề như vậy. Đến phần tiếp theo! Chúc mọi điều tốt đẹp nhất.|Xin chào! Tôi chỉ muốn đề nghị rất to cho thông tin tuyệt vời bạn có ở đây trên bài đăng này. Tôi sẽ là quay lại trang web của bạn để biết thêm thông tin sớm nhất.|Khi tôi ban đầu bình luận tôi có vẻ như đã nhấp hộp kiểm -Thông báo cho tôi khi có bình luận mới- và bây giờ mỗi lần được thêm vào tôi nhận được bốn email cùng chính xác một bình luận. Có một phương pháp dễ dàng bạn có thể xóa tôi khỏi dịch vụ đó không? Cảm ơn.|Lần sau Tôi đọc một blog, Tôi hy vọng rằng nó sẽ không thất bại nhiều như bài này. Rốt cuộc, Tôi biết điều đó là sự lựa chọn của tôi để đọc, nhưng tôi thực sự nghĩ có lẽ có điều gì đó thú vị để nói về. Tất cả những gì tôi nghe được là một loạt phàn nàn về điều gì đó mà bạn có thể sửa nếu bạn không quá bận tìm kiếm sự chú ý.|Đúng với bài viết này, tôi nghiêm túc cảm thấy trang web này cần nhiều hơn nữa sự chú ý.

  11. {Tôi cực kỳ hài lòng để tìm thấy trang này. Tôi muốn cảm ơn bạn {vì đã|dành thời gian cho|chỉ vì điều này|vì điều này|cho bài đọc tuyệt vời này!! Tôi chắc chắn thích thú từng một chút nó và tôi đã đã lưu vào mục ưa thích để xem thông tin mới trên trang web của bạn.|Tôi có thể chỉ nói rằng thật nhẹ nhõm để khám phá một người mà thực sự hiểu họ là gì thảo luận trên internet. Bạn chắc chắn hiểu cách đưa một vấn đề ra ánh sáng và làm cho nó trở nên quan trọng. Nhiều người hơn nữa nên kiểm tra điều này và hiểu khía cạnh này của. Tôi không thể tin bạn không nổi tiếng hơn cho rằng bạn chắc chắn sở hữu món quà.|Xuất sắc bài viết trên blog. Tôi chắc chắn đánh giá cao trang web này. Tiếp tục làm tốt!|Thật khó tìm những người có kinh nghiệm cho điều này, nhưng bạn có vẻ bạn biết mình đang nói gì! Cảm ơn|Bạn cần tham gia một cuộc thi dành cho một trang web trên web tốt nhất. Tôi sẽ khuyến nghị trang web này!|Một cuộc thảo luận thú vị đáng giá bình luận. Tôi nghĩ rằng bạn cần xuất bản thêm về chủ đề này, nó có thể không là một điều cấm kỵ chủ đề nhưng nói chung mọi người không nói về vấn đề những điều này. Đến phần tiếp theo! Chúc mọi điều tốt đẹp nhất.|Xin chào! Tôi chỉ muốn cho bạn một rất to cho thông tin tuyệt vời bạn có ngay tại đây trên bài đăng này. Tôi sẽ là trở lại blog của bạn để biết thêm thông tin sớm nhất.|Sau khi tôi ban đầu bình luận tôi có vẻ như đã nhấp vào hộp kiểm -Thông báo cho tôi khi có bình luận mới- và bây giờ bất cứ khi nào có bình luận được thêm vào tôi nhận được 4 email có cùng nội dung. Phải có một phương pháp dễ dàng bạn có thể xóa tôi khỏi dịch vụ đó không? Cảm ơn rất nhiều.|Lần sau nữa Tôi đọc một blog, Tôi hy vọng rằng nó không thất bại nhiều như bài này. Rốt cuộc, Vâng, đó là sự lựa chọn của tôi để đọc hết, dù sao thì tôi thực sự tin bạn sẽ có điều gì đó thú vị để nói về. Tất cả những gì tôi nghe được là một loạt tiếng rên rỉ về điều gì đó mà bạn có thể sửa nếu bạn không quá bận tìm kiếm sự chú ý.|Đúng với bài viết này, tôi nghiêm túc cảm thấy trang web tuyệt vời này cần nhiều hơn nữa sự chú ý.

  12. 2000 жылдардағы әлеуметтік саланың дамуын сипаттаңыз., қазақстанның әлеуметтік дамуы жылқының пайдасы шығарма, жылқының пайдасы 2сынып көпқабатты үй
    туралы мәлімет, тұрғын үй құқығының қағидалары рулонная бумага для плоттера, глянцевая бумага для плоттера

  13. {Tôi cực kỳ hài lòng khám phá trang web này. Tôi muốn cảm ơn bạn {vì đã|dành thời gian cho|chỉ vì điều này|vì điều này|cho bài đọc tuyệt vời này!! Tôi chắc chắn đánh giá cao từng một chút nó và tôi đã đánh dấu để xem điều mới trên trang web của bạn.|Tôi có thể chỉ nói rằng thật nhẹ nhõm để tìm thấy một người mà thực sự hiểu họ là gì đang nói về trên internet. Bạn chắc chắn nhận ra cách đưa một rắc rối ra ánh sáng và làm cho nó trở nên quan trọng. Nhiều người hơn nữa cần phải xem điều này và hiểu khía cạnh này câu chuyện của bạn. Tôi đã ngạc nhiên rằng bạn không nổi tiếng hơn vì bạn chắc chắn nhất sở hữu món quà.|Tốt bài viết trên blog. Tôi chắc chắn đánh giá cao trang web này. Tiếp tục làm tốt!|Thật khó tìm những người hiểu biết về điều này, tuy nhiên, bạn nghe có vẻ bạn biết mình đang nói gì! Cảm ơn|Bạn nên tham gia một cuộc thi dành cho một trang web trực tuyến tuyệt vời nhất. Tôi sẽ Rất khuyến nghị trang web này!|Một hấp dẫn đáng giá bình luận. Tôi tin rằng bạn nên xuất bản thêm về chủ đề này, nó có thể không là một điều cấm kỵ vấn đề nhưng điển hình mọi người không thảo luận vấn đề như vậy. Đến phần tiếp theo! Cảm ơn rất nhiều!|Xin chào! Tôi chỉ muốn đề nghị rất cho thông tin tuyệt vời bạn có ngay tại đây trên bài đăng này. Tôi đang quay lại blog của bạn để biết thêm thông tin sớm nhất.|Sau khi tôi ban đầu để lại bình luận tôi có vẻ như đã nhấp vào hộp kiểm -Thông báo cho tôi khi có bình luận mới- và từ bây giờ mỗi lần được thêm vào tôi nhận được bốn email cùng chính xác một bình luận. Phải có một cách bạn có thể xóa tôi khỏi dịch vụ đó không? Cảm kích.|Lần sau nữa Tôi đọc một blog, Tôi hy vọng rằng nó không thất bại nhiều như bài này. Rốt cuộc, Tôi biết điều đó là sự lựa chọn của tôi để đọc, dù sao thì tôi thực sự tin có lẽ có điều gì đó thú vị để nói về. Tất cả những gì tôi nghe được là một loạt tiếng rên rỉ về điều gì đó mà bạn có thể sửa nếu bạn không quá bận tìm kiếm sự chú ý.|Đúng với bài viết này, tôi thực sự tin trang web tuyệt vời này cần nhiều hơn nữa sự chú ý.

  14. тостағандар ханшайымы таро
    арыстаны сейітқұл қандай әрекет жасайды, сейітқұл бастаған елге басқалар не себепті қосылды бала үлкен дәретке отыра алмау,
    5 жасар баланың іші қатса табу деген не мысалы, табу сөздер мысал

  15. {Tôi đã cực kỳ hài lòng khám phá trang web này. Tôi muốn cảm ơn bạn {vì đã|dành thời gian cho|chỉ vì điều này|vì điều này|cho bài đọc tuyệt vời này!! Tôi chắc chắn thích thú từng một phần nó và tôi cũng đã đánh dấu trang để xem điều mới trong trang web của bạn.|Tôi có thể chỉ nói rằng thật nhẹ nhõm để tìm thấy một người mà thực sự hiểu họ là gì thảo luận trên internet. Bạn chắc chắn nhận ra cách đưa một vấn đề ra ánh sáng và làm cho nó trở nên quan trọng. Nhiều người hơn nữa cần phải đọc điều này và hiểu khía cạnh này của. Thật ngạc nhiên bạn không nổi tiếng hơn cho rằng bạn chắc chắn sở hữu món quà.|Rất hay bài viết. Tôi chắc chắn yêu thích trang web này. Cảm ơn!|Thật khó đến những người có kinh nghiệm trong chủ đề cụ thể này, nhưng bạn có vẻ bạn biết mình đang nói gì! Cảm ơn|Bạn cần là một phần của một cuộc thi dành cho một blog trên web hữu ích nhất. Tôi chắc chắn sẽ Rất khuyến nghị trang web này!|Một cuộc thảo luận thú vị chắc chắn đáng giá bình luận. Không còn nghi ngờ gì nữa rằng bạn cần xuất bản thêm về chủ đề này, nó có thể không là một điều cấm kỵ chủ đề nhưng điển hình mọi người không nói về chủ đề như vậy. Đến phần tiếp theo! Cảm ơn rất nhiều!|Xin chào! Tôi chỉ muốn cho bạn một rất cho thông tin tuyệt vời bạn có ngay tại đây trên bài đăng này. Tôi sẽ là quay lại trang web của bạn để biết thêm thông tin sớm nhất.|Sau khi tôi ban đầu bình luận tôi có vẻ như đã nhấp vào hộp kiểm -Thông báo cho tôi khi có bình luận mới- và từ bây giờ bất cứ khi nào có bình luận được thêm vào tôi nhận được 4 email có cùng nội dung. Phải có một phương tiện bạn có thể xóa tôi khỏi dịch vụ đó không? Cảm ơn rất nhiều.|Lần sau Tôi đọc một blog, Tôi hy vọng rằng nó không thất bại nhiều như bài này. Rốt cuộc, Vâng, đó là sự lựa chọn của tôi để đọc hết, tuy nhiên tôi thực sự nghĩ bạn sẽ có điều gì đó hữu ích để nói. Tất cả những gì tôi nghe được là một loạt khóc lóc về điều gì đó mà bạn có thể sửa nếu bạn không quá bận tìm kiếm sự chú ý.|Đúng với bài viết này, tôi thành thật tin trang web này cần nhiều hơn nữa sự chú ý.

  16. финишная шпаклевка, гипсовая шпаклевка құрастыру қоян
    тех карта, ұзын құлақ сұр қоян тех карта солнце и башня таро,
    солнце таро сочетание өзен аңғарының құрылысы өзендердің гидрологиялық режімі,
    өзеннің екі жағы тік құламалы тар аңғары

  17. норвег орманы оқу, норвег орманы
    онлайн х минус аяулы анашым,
    аяулы ана текст скачать вопрос к подлежащему тест, вопрос к подлежащему
    в английском языке present continuous қайта келу перевод, глаголы
    на казахском с переводом

  18. сақтандыру мақсаты, сақтандыру
    түрлері спортмастер туфли, спортмастер усть-каменогорск шахматы для взрослых алматы, шахматы
    алматы 2022 годы восстания сырыма
    датулы, главный результат восстания
    под предводительством сырыма датулы

  19. молитвы на уразу, ораза слова перед закрытием на казахском жастарға арналған ипотека, бастапқы жарнасыз үй алу 2022 низам сөзінің мағынасы, мизан сөзінің
    мағынасы жеңіс күніне сценарий бастауыш, 9 мамыр
    жеңіс күні тақырыптар

  20. Integrating Sugar Defender right into my day-to-day regimen total well-being.
    As someone that focuses on healthy and balanced consuming, I appreciate the extra defense this supplement provides.
    Because beginning to take it, I have actually observed a
    significant improvement in my power levels and a substantial decrease in my desire for undesirable treats such a such a profound impact
    on my every day life.

  21. Finding Sugar Protector has actually been a game-changer for me, as I’ve
    constantly been vigilant regarding managing my blood sugar levels.

    I now really feel encouraged and confident in my capability to maintain healthy levels, and my
    newest checkup have mirrored this development.
    Having a trustworthy supplement to enhance my a huge resource of convenience, and I’m really grateful for the considerable distinction Sugar Protector has
    actually made in my overall well-being.

  22. Incorporating Sugar Protector into my daily program total health.

    As someone that focuses on healthy and balanced consuming, I
    appreciate the additional protection this supplement supplies.
    Because beginning to take it, I’ve seen a marked renovation in my power degrees and a
    considerable reduction in my wish for undesirable treats such a such a profound impact on my every day life.

  23. I’ve fought with blood sugar level variations for many years,
    and it actually impacted my energy levels throughout the day.
    Given that starting Sugar Protector, I really feel more balanced and alert, and I do
    not experience those afternoon slumps anymore! I like that
    it’s an all-natural solution that functions with no harsh negative effects.
    It’s absolutely been a game-changer for me

  24. Discovering Sugar Defender has actually been a game-changer for me,
    as I have actually constantly been vigilant regarding handling my blood sugar levels.
    With this supplement, I feel encouraged to organize my wellness, and my most recent medical check-ups
    have actually mirrored a substantial turnaround.
    Having a reliable ally in my edge provides me with a sense of security and confidence, and
    I’m deeply thankful for the extensive distinction Sugar Defender has made in my well-being.

  25. боги сатурн нептун уран марс сонник нарисовать
    рисунок карандашом легко гороскоп
    скорпион мужчина в любви совместимость
    какой металл козерогам женщинам подходит
    осина полезные свойства магические свойства дерево нетрадиционное

  26. шириген тис туссе не болады,
    түсінде тіс көрсе не болады астында аккомодацией түсінеді мастер
    по нанесению декоративной штукатурки, декоративная штукатурка дождик цена за
    работу сыбайлас жемқорлықтың себептері, сыбайлас жемқорлықтың түрлері

  27. Sugar Defender Reviews Integrating Sugar Protector right into my day-to-day routine general health.
    As somebody that focuses on healthy and balanced consuming, I value the extra protection this supplement offers.

    Because beginning to take it, I have actually discovered
    a significant improvement in my energy levels and a significant decrease in my desire for unhealthy treats such a such an extensive effect on my life.

  28. visa оплата телефоном, visa electron открыть онлайн жоңғар хандығын неліктен көшпелілердің соңғы империясы
    деп атайды, жоңғарлар қазір қайда
    білім бөліміне хат, педагогтерді жұмысқа қабылдау бұйрығы
    алаш орда үкіметі туралы мәлімет,
    алаш орда үкіметі басшылары

Leave a Reply

Your email address will not be published.

x